Een Portret Schilderij als tijdloos verhaal

Portretteren doen we sinds duizenden jaren, maar we deden het nog nooit zoveel als nu. Met digitale fotografie, sociale media en smartphones slingeren we dagelijks miljoenen portretten de wereld in. Misschien is daarom de portretschilderkunst zo bijzonder: ze begon 50 jaar na Christus, en is nog steeds in volle gang. Waarom kiezen we voor een geschilderd portret in plaats van een foto, en wat vertellen portretten over de wereld waarin we leven?

Waar kwam het eerste portret schilderij vandaan?

Dat er al heel vroeger portretten werden gemaakt, zijn we onder meer te weten gekomen door Plinius de Oude. Hij was de schrijver van de Naturalis Historia. Door dit boekwerk – een encyclopedie – weten we dat de eerste portretten gemaakt werden in de Griekse Oudheid en de Romeinse tijd (ca. 50 na Chr.). Deze portretten werden rechtstreeks op de muur geschilderd. Een interessant detail is dat er toen al zowel mannelijke als vrouwelijke kunstenaars waren. Een paar van de oudste schilderijen van de Romeinse tijd zijn waarschijnlijk gevonden in Pompeï en Herculaneum. De lava heeft deze portretten maar liefst 2000 jaar lang geconserveerd. Mede door deze portretten kwamen we erachter hoe deze mensen toen geleefd hebben.

Andere bekende portretten waren de Fayum schilderingen, die dateren uit 100-400 na Chr. Fayum is de naam van een reeks portretten die in de Egyptische provincie van Rome werd gevonden. Opvallend aan deze oude portretten was dat ze al heel gedetailleerd en realistisch waren. Misschien is dat wel zo bijzonder aan het portret schilderij: de tijdloosheid ervan.

Het portret schilderij in Nederland door de jaren heen

Portret als statussymbool

In Nederland maakte de portretkunst een enorme groei door in de 17e eeuw (Gouden Eeuw). Er kwam een ware traditie op gang voor wie het zich kon veroorloven. Door de levendige overzeese handel werd een aantal Hollanders enorm welvarend. Voor deze groep welgestelden was het gebruikelijk dat ze een portret lieten schilderen door de grote meesters, zoals Rembrandt van Rijn en Gerard van Honthorst. Loop rond in Het Mauritshuis, en je krijgt al snel een idee van het poseren in de 17e eeuw. Jezelf laten portretteren door een schilder was op zichzelf al een statussymbool. Voor het portret werd letterlijk en figuurlijk alles uit de kast getrokken. Er komen heel wat kostbare stoffen, witte kragen en zelfvoldane blikken voorbij op de toenmalige schilderijen.

Uitdrukking van het gezicht

De gezichten in de portretten uit de 17e eeuw staan veelal neutraal, een glimlach was zeldzaam. Kinderen werden geportretteerd als miniatuurvolwassenen, in plaats van spelend en lachend. Kunstenaar Frans Hals (1585-1666) was de eerste Nederlandse schilder die zorgde voor wat joie de vivre op het doek. Schilderijen zoals de Rommelpotspeler, Twee lachende jongens en de Lachende Cavalier waren levendig en beweeglijk. Er werd eindelijk eens goed gelachen! Leuk feit: na één blik op de Rommelpotspeler weet je meteen waar de gelijknamige uitdrukking vandaan komt. Vandaag de dag zie je zowel vrolijke als statige portretten. De keus is afhankelijk een aantal zaken, zoals de plek waar het komt te hangen, de persoon die wordt afgebeeld, de smaak van de opdrachtgever én de stijl van de kunstenaar.

Een portret laten schilderen vroeger en nu

Het verschil met portretmeesters van nu en de oude meesters van toen, groot. Toch zijn er overeenkomsten. Mensen willen nog steeds op hun best afgebeeld worden. Inmiddels staan identiteit en geluk daarbij op de voorgrond, waar dat vroeger status en kostbaarheden waren. Nu willen mensen een portret schilderij laten maken van hun persoonlijkheid buiten hun succes. Ze willen hun ware ik laten blootleggen in een meer ontspannen atmosfeer. In de 17e eeuw ontleenden mensen hun identiteit aan hun carrière, rijkdom en de toen heersende mode. Nu ontlenen de meesten van ons de eigen identiteit aan interesses, reizen, en een bepaalde houding of eigen stijl. En de mode? Die is nog steeds aanwezig, maar iedereen volgt haar op zijn eigen manier. De manier waarop we dat doen, is een deel van wie we zijn.

Een ander verschil is dat moderne portretschilderijen vaak wat ‘lichter’ zijn, zowel qua lichtval als qua sfeer. Natuurlijk heeft de moderne portret kunstenaar ook de mogelijkheid om efficiënter te werken. Vroeger maakten schilders hun verf zelf aan met allerlei natuurlijke kleurpigmenten. De pigmenten waren afkomstig van inktvissen (sepia), van de purperslak (purper), koeienurine (geel) en stenen zoals lazuursteen (blauw). Het mengen van verf was dus een karwei op zich, al lieten sommige schilders het door hun leerlingen doen. Nu halen kunstenaars hun verf bij een speciaalzaak en kunnen ze na het prepareren van het doek beginnen aan hun schilderij.

De kracht van een geschilderd portret

Een geschilderd portret straalt sfeer uit. Juist nu valt dat op, nu veel mensen in enkele seconden een zelfportret kunnen maken met hun telefoon. De ontwikkelingen op het gebied van (amateur) fotografie gaan razendsnel. Het schilderen van een portret daarentegen, zullen mensen altijd blijven doen. Een goede portretschilder beheerst naast de techniek om te schilderen, ook de kunst om iemands ziel te vatten en daar uitdrukking aan te geven. Daar hangt vaak een stukje mystiek omheen. Misschien is dat zo omdat datgene wat de kunstenaar afbeeldt, wij niet altijd kunnen grijpen. Bij een schilderij is dit effect nog sterker dan met een foto, omdat portretschilderen al zo ontzettend lang gedaan wordt. Er hangt een stukje nostalgie en mysterie aan. En welke beslissingen de kunstenaar maakt in de uren voor de schildersezel, daar kun je alleen naar gissen.

Portret schilderij van een foto

Als je denkt aan een geschilderd portret, denk je waarschijnlijk ook aan poseren. Dit wordt inderdaad veel gedaan. Een andere mogelijkheid is om een portretschilderij van een foto te laten maken. Als de kunstenaar op deze manier een portret schildert, scheelt dit de geportretteerde een hoop tijd. Aan de hand van de foto krijg je al een idee van hoe je portret eruit gaat zien op het schilderij. De foto ken je, dus dat is al een vertrouwd beeld. Je kunt nog steeds je portret laten schilderen terwijl je poseert – als je hier tijd voor hebt. Het is dan volledig aan de kunstenaar om uitdrukking te geven aan jouw persoonlijkheid.

Steeds meer mensen kiezen voor een portret schilderij van een foto, omdat dit beter in een druk schema past. De kunstenaar kan aan de hand van de foto een levensecht portret schilderen, met een extra dimensie die je op de foto nog niet zag. Het portret schilderij kan daarna generaties lang in de familie blijven. Een echt erfstuk dus! Op een geschilderd portret wordt iemands persoonlijkheid tijdloos weergegeven. Je kunt dit zien als een stukje eeuwigheid in een wereld waarin zoveel tijdelijk is. Een portretschilder kan de tijd stilzetten en ons laten zien wat we op de foto of in de spiegel nog niet zagen.

Ook een portret laten schilderen?

De Rotterdamse kunstenaar Rosa Boomsma schildert realistische, eigentijdse portretten met de technieken van de oude meesters. Nieuwsgierig naar haar werk of wat een portret in opdracht kost? Klik dan op een van onderstaande links voor meer informatie of neem contact met Rosa Boomsma op.